Nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej - nadchodzą zmiany

Minister Rozwoju Rolnictwa i Wsi przedstawił projekt nowej ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.

Z założenia ma to być całkowicie nowy akt prawny, implementujący rozwiązania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/633 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach między przedsiębiorcami w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych. Wiele dotychczas stosowanych rozwiązań znalazło się jednak w projekcie nowej ustawy, stąd też nie należy traktować go jako całkowitego „trzęsienia ziemi”.

Poniżej prezentujemy syntetyczny opis najważniejszych zmian, które projektowana ustawa wprowadzi, o ile zostanie w zaprezentowanym kształcie przyjęta.

• Dotychczasowa ustawa miała zastosowanie jedynie do umów nabycia produktów rolnych lub spożywczych, zawieranych między nabywcami tych produktów a ich dostawcami. Projekt rozszerza zakres jej stosowania także do innych czynności faktycznych lub prawnych dokonywanych w związku z tymi umowami. Ma to w założeniu pomóc w objęciu ustawy szerszego katalogu praktyk, które dotychczas nie kwalifikowały się pod „parasol” kompetencji Prezesa UOKiK (np. zwrot lub żądanie obniżenia ceny już przekazanych nabywcy towarów).
• Projekt ustawy wprost określił, co ustawodawca rozumie przez „znaczącą dysproporcję w potencjale ekonomicznym, w przypadku praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową”, co do tej pory jako warunek stosowania ustawy mogło budzić wątpliwości. W tym zakresie ustawodawca wprost wskazał progi finansowe, od istnienia których uzależnia istnienie takiej dysproporcji w potencjale. Progi te zostały określone na tyle szczegółowo i na dość niskim poziomie (choć w bardzo zróżnicowany sposób), że umożliwi to Prezesowi UOKiK podejmowanie działań w sprawach nie tylko o najbardziej istotnym znaczeniu dla rynku. 
• Ustawodawca wskazał, na czym w szczególności może polegać nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej (brak szczegółowego wyliczenia w tym zakresie był piętą achillesową dotychczasowej ustawy). W tym zakresie wskazano m.in, że nieuczciwe wykorzystanie przewagi kontraktowej polega w szczególności na:

a) dokonaniu przez nabywcę zapłaty dostawcy po upływie 30 dni od dnia zakończenia uzgodnionego okresu dostarczania produktów rolnych lub spożywczych, podczas którego produkty te zostały dostarczone, albo od dnia ustalenia kwoty do zapłaty za ten okres dostarczania produktów (lub po przekroczeniu innych terminów wskazanych w projekcie),

b) anulowaniu przez nabywcę zamówienia przed upływem 30 dni przed przewidywanym terminem dostarczenia produktów rolnych lub spożywczych, które ze względu na swoją naturę lub właściwości są produktami łatwo psującymi się i nie nadają się do spożycia lub przetworzenia przed upływem 30 dni od ich zebrania, wyprodukowania lub przetworzenia;

c) jednostronnej zmianie przez nabywcę warunków umowy w zakresie częstotliwości, sposobu realizacji, miejsca, terminu lub wielkości dostarczania produktów rolnych lub spożywczych lub pojedynczego dostarczenia produktów rolnych lub spożywczych, standardów jakości produktów rolnych lub spożywczych, warunków płatności lub cen

d) obniżaniu należności z tytułu dostarczenia produktów rolnych lub spożywczych po ich przyjęciu przez nabywcę w całości albo w umówionej części, w szczególności na skutek żądania udzielenia rabatu;

e) żądaniu przez nabywcę od dostawcy płatności niezwiązanych ze sprzedażą produktów rolnych lub spożywczych;

f) odmowie przez nabywcę pisemnego potwierdzenia warunków umowy obowiązujących między nabywcą a dostawcą, o których pisemne potwierdzenie zwrócił się dostawca,

g) bezprawnym pozyskiwaniu, wykorzystywaniu lub ujawnianiu przez nabywcę tajemnic przedsiębiorstwa dostawcy,

h) grożeniu podjęcia handlowych działań odwetowych lub podejmowaniu takich działań przeciwko dostawcy, jeżeli ten korzysta z praw przysługujących mu na mocy umowy lub przepisów prawa,

i) zwrocie przez nabywcę dostawcy niesprzedanych produktów rolnych lub spożywczych, bez zapłaty za te produkty lub za ich unieszkodliwianie;

j) pobieraniu od dostawcy opłaty stanowiącej warunek przechowywania, prezentowania lub oferowania do sprzedaży jego produktów rolnych lub spożywczych lub udostępniania takich produktów na rynku,

k) żądaniu przez nabywcę od dostawcy ponoszenia całości lub części kosztów obniżek cen produktów rolnych lub spożywczych sprzedawanych przez nabywcę w ramach organizowanej przez nabywcę promocji,

l) żądaniu przez nabywcę od dostawcy zapłaty za reklamowanie produktów rolnych lub spożywczych przez nabywcę.

• Co ciekawe, niektóre z praktyk (w szczególności tych dot. działań marketingowych podejmowanych przez sieci handlowe), nie będą uznawane za nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej, jeżeli zostały w umowie wprost wymienione oraz uznane przez nabywcę i dostawcę za dozwolone oraz dodatkowo zaznaczono w niej, że ich stosowanie nie będzie uznawane za nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej.
• Co istotne, wszystkie praktyki mieszczące się w katalogu określonym przez ustawodawcę będą automatycznie uznawane przez Prezesa UOKiK za niedozwolone i w tym celu organ ten nie będzie musiał wykazywać, że są nieuczciwe, (tj. sprzeczne z dobrymi obyczajami i zagrażają istotnemu interesowi drugiej strony albo naruszają taki interes).
• Wprowadzenie procedury dobrowolnego poddania się karze pieniężnej, które pozwoli na uzyskanie obniżki ewentualnej kary finansowej na poziomie nie większym niż 50%.

Powyższe zmiany należy ocenić jako próbę uporządkowania dotychczasowej praktyki Prezesa UOKiK w zakresie nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej. Z uwagi na szeroki katalog praktyk uznawanych za niedozwolone należy domniemywać, że działalność Prezesa UOKiK w tym zakresie stanie się jeszcze bardziej widoczna niż dotychczas. Pierwsze decyzje wydane na podstawie nowej ustawy powinny nakreślić kierunek działania w tym zakresie.

Zgodnie z założeniem, ustawa powinna wejść w życie już 1 maja br. Konieczna jest zatem szybka analiza szablonów zawieranych umów oraz przyjętej praktyki, celem ich rewizji przed ww. datą. Co jednak istotne, przedsiębiorcy nie muszą tak bardzo się spieszyć ze zmianą już zawartych umów. Zgodnie bowiem z założeniami projektu, nowa ustawa będzie miała zastosowania do już zawartych umów dopiero od 1 maja 2022 r. Stąd też na przygotowania w tym zakresie pozostanie jeszcze rok.