Utworzenie grupy spółek - wymagania formalne zgodnie z projektem prawa holdingowego

Utworzenie grupy spółek – wymagania formalne zgodnie z projektem prawa holdingowego

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych (KSH) oraz niektórych innych ustaw z 20 lipca 2020 r. (Projekt) zakłada umożliwienie tworzenia grup spółek. Projektowane przepisy mają regulować relacje między spółką dominującą a spółkami zależnymi, które działają w ramach grupy spółek w rozumieniu Projektu (Grupa Spółek) oraz między tymi spółkami a jej wierzycielami i wspólnikami mniejszościowymi.

Grupa Spółek będzie mogła zostać utworzona przez spółkę dominującą i jej spółki zależne. Projekt przewiduje narzędzia pozwalające spółce dominującej na zarządzanie Grupą jako całością (wiążące polecenia wydawane spółkom zależnym oraz dostęp do informacji). W Projekcie przewidziano także zmiany w zasadach odpowiedzialności członków organów spółek zależnych oraz przepisy, które – w określonych przypadkach – pozwalać będą na dochodzenie roszczeń przez spółkę zależną od spółki dominującej oraz przez wierzycieli i wspólników spółki zależnej od spółki dominującej.

W tym artykule przedstawimy przepisy Projektu traktujące o powstaniu Grupy Spółek.  

Projekt przewiduje dwa formalne wymagania powstania Grupy Spółek:

1. wprowadzenia do umowy spółki zależnej postanowienia, stosownie do którego spółka działa „w interesie Grupy”; oraz
2. ujawnienia uczestnictwa w Grupie Spółek w rejestrze przedsiębiorców.

Stosunek dominacji i zależności

Pierwszym elementem niezbędnym do powstania Grupy Spółek jest istnienie stosunku dominacji (zależności) między spółkami – musi istnieć co najmniej jedna spółka dominująca oraz jedna spółka zależna.

Projekt odwołuje się w tym zakresie do obowiązującej definicji dominacji zawartej w KSH. Stosunek dominacji może powstać w kilku wypadkach – w przypadku dominacji udziałowej, osobowej, tzw. unii personalnej oraz w przypadku tzw. dominacji faktycznej (wywieranie decydującego wpływu). Nawiązanie do klasycznej definicji nie wydaje się kontrowersyjne chociaż pozostałe przepisy Projektu zdają się koncentrować wyłącznie na dominacji polegającej na udziale w kapitale zakładowym i pomijają inne formy sprawowania kontroli nad spółkami zależnymi.

Zmiana umowy/statutu spółki zależnej

O przynależności spółki zależnej do Grupy Spółek będziemy dowiadywać się z jej statutu/umowy spółki. Umowa spółki dominującej nie będzie w tym celu wymagać zmian.

Co ciekawe, o konieczności zmiany umowy spółki zależnej w celu utworzenia Grupy Spółek dowiadujemy się wyłącznie z projektowanej definicji Grupy Spółek, zgodnie z którą przez Grupę Spółek rozumie się spółkę dominującą i spółkę lub spółki od niej zależne, kierujące się – zgodnie z umową albo statutem każdej spółki zależnej – wspólną strategią gospodarczą (interes grupy spółek), umożliwiającą spółce dominującej sprawowanie jednolitego kierownictwa nad spółką albo spółkami zależnymi.

Definicja ta wyznacza również minimalną treść postanowienia umowy spółki zależnej w tym zakresie. Postanowienie to musi bowiem wskazywać, że spółka zależna „kieruje się wspólną strategią gospodarczą Grupy Spółek”.

Przepisy Projektu nie przewidują żadnych szczególnych rozwiązań dotyczących wprowadzenia takiej zmiany do umowy spółki zależnej.

Obowiązywać będą zatem dotychczasowe przepisy o zmianie umowy lub statutu.

W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, zgodnie z art. 246 § 1 KSH uchwały dotyczące zmiany umowy spółki zapadają większością dwóch trzecich głosów. Uchwała dotycząca istotnej zmiany przedmiotu działalności spółki wymaga większości trzech czwartych głosów. Jeżeli jednak uchwała o zmianie umowy spółki zwiększa świadczenia wspólników lub uszczupla prawa udziałowe bądź prawa przyznane osobiście poszczególnym wspólnikom, wymaga zgody wszystkich wspólników, których dotyczy.

Projekt nie rozstrzyga charakteru uchwały o zmianie umowy spółki w celu utworzenia Grupy Spółek.

Wydaje się, że uchwała wprowadzająca postanowienie, zgodnie z którym zależna spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w swojej działalności kierować się będzie interesem Grupy Spółek nie stanowi istotnej zmiany przedmiotu działalności spółki. Zmiana ta dotyczy raczej celów i strategii działania a nie konkretnego przedmiotu działalności i raczej nie powinna być interpretowana w ten sposób.

Pogłębionej analizy wymaga jednak to czy zmiana taka nie powoduje uszczuplenia praw udziałowych wspólników mniejszościowych. Na pierwszy rzut oka zmiana ta nie oznacza ograniczenia lub wyłączenia żadnego prawa, które przysługuje wspólnikowi w związku z przysługującymi mu udziałami. Przystąpienie do Grupy Spółek powoduje jednak istotną zmianę pozycji wspólnika dominującego i w konsekwencji wspólników mniejszościowych.

W związku ze zmianą umowy spółki o przystąpieniu do Grupy Spółek, wspólnik dominujący uzyska prawo do wydawania poleceń zarządowi spółki oraz szerokie prawa do kontroli i dostępu do informacji. Wspólnicy mniejszościowi co prawda nie stracą żadnego ze swoich praw ale ich rola w spółce zostanie realnie ograniczona. W przypadku spółek, w których wspólnik dominujący posiada co najmniej 90% udziału w kapitale zakładowym, wspólnicy mniejszościowi będą dodatkowo narażeni na możliwość przymusowego wykupu ich udziałów przy czym – jednocześnie – uzyskają także prawo żądania odkupu ich udziałów.

Skoro przyjmuje się, że wprowadzenie możliwości przymusowego lub automatycznego umorzenia udziałów wymaga zgody wszystkich wspólników, można przyjąć interpretację, że – przynajmniej w tych spółkach zależnych, w których spółce dominującej bezpośrednio przysługuje co najmniej 90% udziału w kapitale zakładowym – uchwała o zmianie umowy spółki wprowadzająca postanowienie skutkujące utworzeniem Grupy Spółek wymagać będzie zgody wszystkich wspólników.

Być może najlepszym rozwiązaniem byłoby aby projektowane przepisy wprost wskazywały większość wymaganą do przyjęcia uchwały o zmianie umowy spółki, która skutkuje utworzeniem lub przystąpieniem do Grupy Spółek.

Zasadne wydaje się także aby przepisy prawa holdingowego dokładniej określały treść takiej zmiany.

Wydaje się uzasadnione aby zmiana w umowie spółki zależnej jednoznacznie identyfikowała Grupę Spółek poprzez wskazanie spółki dominującej. Do rozważenia jest również ustalenie w umowie spółki nazwy czy oznaczenia Grupy Spółek. Wymagania te powinny wynikać wprost z przepisów prawa.

Projekt pomija milczeniem również i to czy „wspólna strategia gospodarcza”, która stanowi interes Grupy Spółek powinna być w jakikolwiek sposób zdefiniowana w umowie spółki zależnej, czy umowy te powinny chociaż ogólnie wskazywać cel wspólnej działalności spółek albo – w celu ustalenia treści tej strategii – odsyłać do innych dokumentów (np. uchwały zarządu spółki dominującej zaakceptowanej uchwałami zarządów spółek zależnych).

Podkreślenia wymaga, że rozwiązania Projektu opierają się na realizacji „interesu grupy”, który zdefiniowany jest jako „wspólna strategia gospodarcza” ale nigdzie w Projekcie nie określono jak ktokolwiek ma poznać i skąd dowiedzieć się jaka jest ta strategia.

Jeżeli „interes grupy” i „wspólna strategia gospodarcza” nie mają zostać zrównane z „widzimisię” spółki dominującej, w Grupie Spółek powinien okresowo powstawać taki dokument przyjmowany przez spółkę dominującą z udziałem spółek zależnych (przynajmniej tych innych niż jednoosobowe).

Ujawnienie uczestnictwa w Grupie Spółek w rejestrze przedsiębiorców

Drugim wymaganiem niezbędnym do utworzenia „grupy spółek” jest dokonanie odpowiedniej wzmianki o uczestnictwie w Grupie Spółek, w rejestrze przedsiębiorców. Wzmiankę taką powinien zawierać rejestr zarówno spółki dominującej jak i spółek zależnych.

Bez ujawnienia wzmianki nie będzie możliwe stosowanie przepisów odnoszących się do funkcjonowania Grupy Spółek:  spółka dominująca nie będzie mogła wydawać „wiążących” poleceń, a menadżerowie spółek zależnych nie będą mogli „zasłaniać się” w swoich działaniach interesem Grupy Spółek.

Zgodnie z Projektem wzmianka o uczestnictwie spółki Grupie Spółek ma dotyczyć „oznaczonej grupy spółek” oraz wskazywać charakter tego uczestnictwa (spółka dominująca, spółka zależna).

Wydaje się, że treść takiej wzmianki powinna wynikać z treści umowy spółki zależnej dlatego uzasadnione byłoby wprowadzenie do Projektu przepisów wskazujących jak należy „oznaczyć” Grupę Spółek (np. przez obowiązkowe wskazanie spółki dominującej).

Kłopotliwy okazać się może obowiązek ujawnienia wzmianki dla spółki dominującej. Może on bowiem oznaczać, że spółka dominująca musi mieć siedzibę w Polsce a co za tym idzie struktury obejmujące zagraniczną spółkę matkę i jej spółkę zależną w Polsce nie będą mogły skorzystać z rozwiązań przewidzianych w Projekcie.

Jak widać omówione projektowane przepisy dotyczące tworzenia Grup Spółek są bardzo zdawkowe. Wiele zagadnień ważnych dla przyszłego funkcjonowania Grup Spółek pozostaje nierozstrzygniętych. Projekt nie rozstrzyga też czy spółka (zwłaszcza spółka dominująca) może należeć do więcej niż jednej Grupy Spółek; całkowitym milczeniem pomija też sposób wyjścia spółki z Grupy Spółek.

Prawdopodobnie niektóre z tych kwestii zostaną doprecyzowane podczas trwających prac legislacyjnych a inne będą stanowić kanwę nowych sporów w doktrynie.